Ազատ տնտեսական գոտիներ Հայաստանում. որտե՞ղ և ինչո՞ւ

ԽԱՉՄԵՐՈՒԿ
(սկիզբը` նախորդ համարում)
Կարևոր է, որ անգամ հավակնոտ տնտեսական քաղաքականությունն ունենա որոշակի իրական նախադրյալներ: Նախադրյալներ, որոնք բխում են ազգային տնտեսության ձևավորման առաջնահերթություններից և հրատապ հիմնախնդիրներից: Արհեստածին, հորինված և օտար օրինակներին նմանակող տարբերակներին դիմելու փոխարեն նախընտրելի է մեկ անգամ ևս մատնանշել անլուծելիության բարդույթով պարուրված այնպիսի հիմնահարցեր, ինչպիսիք են երկրաշարժից ավերված տնտեսության վերականգնման խնդիրը, Հայաստանի աշխարհագրա-քաղաքական դիրքից, մասնավորապես, առևտրա-տնտեսական խաչմերուկից վերստին օգտվելու իրատեսական հնարավորությունը, ինչպես նաև հանրապետության և հայության համեմատական և բացարձակ, մրցակցային առավելությունների, առաջին հերթին մտավոր կարողության նյութականացման և դրանով համաշխարհային տնտեսությանն ինտեգրացվելու անհրաժեշտությունը: Տեղի առանձնահատկություններից բխող այս երեք հիմնական խնդիրների լուծման նպատակով առաջարկվում է ազատ տնտեսական գոտիների ստեղծման համար առանձնացնել հետևյալ տարածքները` վերջիններիս տնտեսական, սոցիալական, քաղաքական և այլ բնույթի փաստարկներով և հիմնավորումներով:
ԱՏԳ-Ի ՁԵՎԱՎՈՐՈՒՄ ՇԻՐԱԿԻ ՄԱՐԶՈՒՄ
Բացի օրվա հրամայական դասվելուց, այս ընտրությունը համապատասխանում է միջազգային ասպարեզում ընդունված դասակարգման երեք առանցքային տեսակներից մեկին (մաքսային գոտիներ, արտահանման արտադրության գոտիներ, տեխնոպարկ): Տնտեսական և քաղաքական առումով տվյալ մարզի ընտրությունը հիմնավորելու համար անհրաժեշտ է պատասխանել առնվազն երեք հարցադրումների. ինչո՞ւ տվյալ տարածքում, ինչպե՞ս և ի՞նչ արդյունքներ կարելի է ակնկալել: Եվ այսպես. ինչո՞ւ Շիրակի մարզում:
Նախ` այսօր Երևանը գործարար աշխուժության առումով գերծանրաբեռնված գոտում է հայտնվել, իսկ աղետի գոտում տնտեսության վարման համար տարրական միջոցներն անգամ բացակայում են: Բացի այդ, պետք է նկատի ունենալ, որ 1988 թ. դեկտեմբերյան աղետի հետևանքով ավերվել է ՀՀ տնտեսության 42%-ը, որի մեծ մասը՝ Գյումրիում և հարակից բնակավայրերում: Մեր կողմից հաշվարկված է նաև, որ առաջարկվող տարածքում տնտեսության վերականգնման և զարգացման դեպքում կվերագործարկվի Հայաստանի արդյունաբերական կարողության 23-24%-ը, իսկ աշխատանքով կապահովվի երկրի գործազուրկ բնակչության 18%-ից ավելին:
ԱՏԳ-ի կարգավիճակը հնարավորություն կտա ներդրումներ ապահովել ավելի մեծ չափերով, քանի որ դրանք կազատվեն հարկային, մաքսային և այլ պարտականություններից, որոնք նախատեսված են ԱՏԳ-ից դուրս: Թեև այս առաջարկի հնարավոր ընդդիմախոսները կարող են պնդել, որ հարկերի և մաքսերի շատ տեսակներով չի համալրվի հանրապետության գանձարանը, այլ խոսքով՝ բյուջեի եկամուտների մասը, այսուհանդերձ, առավել կարևոր է ներկայանում հետևյալ փաստարկը. ԱՏԳ-ի կարգավիճակով գործելու առաջին երկու-երեք տարիների ընթացքում գրեթե երեք անգամ կթեթևանա բյուջեի ծախսերի այն բացարձակ գումարը, որը նախատեսված է նույն տարածքում շինարարական աշխատանքներ, սոցիալական բնույթի տարբեր ծրագրեր իրագործելու համար:
Արդյունքում հնարավոր կլինի ակնկալել հետևյալը.
l բնակարանային շինարարություն՝ ի հաշիվ ներքին և արտաքին ներդրումների,
l մարզկենտրոն Գյումրին գյուղերի ու ավանների հետ կապող ճանապարհների բարեկարգում,
l ենթակառույցների, ներառյալ հաղորդակցությունների, խմելու ջրի և ոռոգման համակարգերի վերակառուցում և զարգացում, էլեկտրաէներգիայի ստացման ավանդական և այլընտրանքային աղբյուրների ավելացում,
l լայն սպառման ապրանքների արտադրության ծավալների ավելացում՝ նախ` աղետի գոտում, հետագայում նախատեսելով նաև դրանց արտահանումը,
l սննդի և թեթև արդյունաբերության ենթաճյուղերի արագընթաց զարգացում, նոր աշխատատեղերի ստեղծում,
l գյուղացիական տնտեսությունների ըստ ամենայնի զարգացում և մասնագիտացում,
l ստվերային տնտեսության դիրքերի զգալի թուլացում, հարկային արտոնություններով ներքին ներդրումների խթանում,
l սոցիալական հիմնահարցերի աստիճանական հանգուցալուծումներ,
l արտագաղթի կասեցում և նախկին տեղաբնակ գործարարների ներհոսք (վերադարձ):
«ԶՎԱՐԹՆՈՑ» ՕԴԱՆԱՎԱԿԱՅԱՆԻ ԵՎ ՀԱՐԱԿԻՑ ՕԺԱՆԴԱԿ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐԻ ՎԵՐԱԾՈՒՄԸ ԱՏԳ-Ի
«Ինչո՞ւ» հարցի պատասխանը պայմանավորված է այն նախադրյալների առկայությամբ, որոնք անհրաժեշտ են մաքսային գոտու տեխնիկատնտեսական հիմնավորման համար: Դրանցից են.
l ժամանակակից պահանջներին համապատասխանող նոր բեռնատար տերմինալը,
l մաքսային ստուգումներ չանցած ապրանքների համար ժամանակավոր պահպանման պահեստները,
l մաքսային պահեստները և փոխադրման տերմինալները,
l տրանսպորտային և էքսպեդիցիոն ընկերություններն ու գործակալությունները,
l հավաքովի արտադրությունները և ապրանքների լրացուցիչ վերամշակում պահանջող արտադրությունները,
l արտահանվող և ներմուծվող ապրանքների տեսակավորման և փաթեթավորման արտադրությունները,
l ներմուծվող ապրանքների (կիսաֆաբրիկատների, դետալների) հիման վրա լայն սպառման ապրանքների, հետագայում դրանցից աստիճանաբար տեղականին անցում կատարելու հնարավորություններով օժտված արտադրությունները,
l արտահանման ուղղվածության և ներմուծումը փոխարինող ապրանքների արտադրությունները,
l հանրապետության գիտատեխնիկական և պաշտպանության համալիրների մշակած ծրագրերի վրա հիմնված (բնապահպանության համակարգի, ներառյալ զտիչ տեխնիկայի, էկոլոգիական մոնիտորինգի, ռազմավարական այլ ճյուղերի համար անհրաժեշտ արտադրատեսակների) արտադրությունները,
l ավիացիոն-տեխնոլոգիական սարքավորումների, թռիչքային գոտիների, օդանավակայանի աշխատանքի համար անհրաժեշտ սարքերի հավաքման և դրանց սպասարկման հետ կապված արտադրությունները,
l հաղորդակցությունների և կապի համակարգերի հավաքման, պատրաստման և սպասարկման արտադրությունները,
l համակարգչային տեխնիկայի, էլեկտրոնիկայի, էլեկտրատեխնիկայի, այդ թվում՝ կենցաղային արտադրատեսակների հավաքման և սպասարկման արտադրությունները,
l ավիացիոն տրանսպորտի և արագ սննդի համակարգի համար անհրաժեշտ սպասքի արտադրությունները,
l տարաների և փաթեթավորող արտադրատեսակների արտադրությունները,
l կարի արտադրությունները:
Հիշյալ գոտու («Զվարթնոց» օդանավակայանի ԱՏԳ) ձևավորման անհրաժեշտ նախապայմաններից են նաև.
l բանկային և ապահովագրական ընկերությունների գործունեությունը,
l խորհրդատվական և մասնագիտացված ճարտարագիտական ընկերությունների օգտագործումը,
l ազատ առևտրի (duty free) խանութների աշխատանքը,
l բիզնես կենտրոնների բացումը,
l հյուրանոցային համակարգերի ստեղծումը:
Ստեղծված տեխնիկական պայմաններն այսօր տեսականից գործնականի կարող են վերածել երկրի բարենպաստ դիրքից՝ առևտրական խաչմերուկից օգուտներ քաղելու հնարավորությունները: Մյուս կողմից, պետության ընձեռող մաքսային արտոնությունները դեպի Հայաստան կուղղեն բեռնափոխադրումների, ուղևորափոխադրումների հսկայական հոսքեր, որոնք անպայմանորեն կնպաստեն ազգային տնտեսության շեշտակի վերելքին: Այս հարցում, իհարկե, չի կարելի անտեսել ՀՀ քաղաքացիական ավիացիայի համակարգում արմատական փոփոխություններ կատարելու անհրաժեշտությունը, որն իր հերթին առանձին վերլուծության առարկա է:
ՏԵԽՆՈՊՈԼԻՍԻ (ՏԵԽՆՈՊԱՐԿԻ) ՍՏԵՂԾՈՒՄ ԱՇՏԱՐԱԿՈՒՄ
Սա առաջավոր տեխնոլոգիաների բնագավառում հանրապետության և հայության մտավոր կարողության արդյունավետ նյութականացման դրսևորումներից մեկը կարող է հանդիսանալ: Միաժամանակ դա միջազգային ասպարեզում հաջող փորձություն անցած տնտեսա-տեխնոլոգիական զարգացման գոտու օրինակներից է: Ավելին, «Աշտարակի տեխնոպարկ» անունը կրող ծրագիրը մանրակրկիտ մշակված առաջարկությունների փաթեթ է՝ հստակ հաշվարկներով, որին մասնակցել են տեղի և արտերկրի պոտենցիալ ներդրողները: Այն հիմնվելու է «Տրանզիստոր» գործարանի, ռադիոֆիզիկայի և էլեկտրոնիկայի ինստիտուտի և ֆիզիկայի ինստիտուտի բազայի վրա և առանցքային նպատակներ է հետապնդելու՝ գիտական, առաջավոր տեխնոլոգիաների մշակման, տնտեսա-առևտրային և ֆինանսական գործունեության տարբեր ձևերի ծավալում: Ի թիվս այլ օղակների, գիտական և տեխնիկական ստորաբաժանումները պետք է ունենան գործունեության համար բարենպաստ տնտեսական և իրավական պայմաններ: Հատկանշական է, որ, ըստ ծրագրի, «Աշտարակի տեխնոպարկի» ստեղծման առաջին հինգ տարիներին նախատեսվում է 150 մլն ԱՄՆ դոլարի ներդրում, որը կստեղծի ավելի քան 5000 աշխատատեղ՝ գիտնականների, հետազոտողների, ինժեներների, տեխնիկական աշխատողների համար: Ելնելով միջազգային ուսանելի փորձից` նախատեսվում է.
l ԱՏԳ կառավարման մարմնի ստեղծում, որին կնախորդի համապատասխան պայմանագրի ստորագրումը ՀՀ կառավարության հետ,
l մասնագիտական վերապատրաստման անհրաժեշտ ծրագրերի իրականացում (training),
l առանձին բանկի հիմնում,
l Քասախ գետի վրա հիդրոէլեկտրակայանի կառուցում՝ հնարավոր առանձին սնուցման համար,
l առաջավոր տեխնոլոգիաների ասպարեզում նոր նվաճումները ներկայացնելու ժամանակակից ցուցասրահ:
Անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ ըստ ընդունված միջազգային օրենքների, տեխնոպարկի տարածքում արգելվում է՝
l աշխատողների, ծառայողների և ներդրողների մշտական բնակություն ԱՏԳ-ում,
l ԱՏԳ-ում գրանցված և գործող ձեռնարկությունների մասնաճյուղերի և ներկայացուցչությունների հիմնում ԱՏԳ-ից դուրս,
l արտադրական գործունեության այնպիսի տեսակներ, որոնք առնչվում են զենքին և զինամթերքին, թմրանյութերին, ոգելից խմիչքներին, խաղատներին, վարակիչ և ծանր հիվանդություններով տառապողների բուժմանը, արժեթղթերի թողարկմանը և այլն:
Սահմանափակումներից ավելի, ԱՏԳ-երի` վերը նշված ձևերը նախատեսում են արտոնությունների մի ամբողջ համակարգ, որն էլ հենց հնարավորություն կտա իրագործելու հավակնոտ տնտեսական քաղաքականության հիմնական նպատակները` ապահովելով մի շարք ճյուղերի բեկումնային, մեր համոզմամբ, 14-15% աճի տեմպեր: Ներդրումների խթանման համար առաջին հինգ տարիներին սահմանվում է սովորականից 80%-ով ցածր շահութահարկի (եկամտահարկի), իսկ դրանց հաջորդող տարիներին` 50%-ով ցածր հարկերի գանձում: Միաժամանակ, արտադրական գործունեությամբ զբաղվող ձեռնարկատերերի համար հողի վարձն ԱՏԳ-ում զեղչվում է 50%-ով:
Վերը նշված երեք հիմնական առաջարկներով չեն կարող սահմանափակվել ԱՏԳ-երի ձևավորման հնարավորությունները Հայաստանում: Այսօր արդեն գործնական քայլեր պետք է արվեն Մեղրին սահմանամերձ առևտրի գոտու վերածելու ուղղությամբ: Մեր կողմից առանձին փաթեթ է մշակվում նաև զբոսաշրջության բնագավառում ԱՏԳ ստեղծելու ուղղությամբ, որը կներկայացվի առանձին վերլուծությամբ:
Այսպիսով, տեղի առանձնահատկությունները և ժամանակի հրամայականները հուշում են այն ուրվագծերը, որոնք շոշափելի արդյունքներ են խոստանում պետության կողմից համապատասխան տնտեսական քաղաքականության իրականացման և առաջարկվող գոտիների գործունեությանը նպաստող օրենսդրական դաշտի ձևավորման պարագայում:
(շարունակելի)
Թաթուլ ՄԱՆԱՍԵՐՅԱՆ
Պրոֆեսոր

Մեկնաբանություններ